الحمد لله، والصلاة والسلام علىٰ رسول الله، أما بعد؛
رمضان مهمان بسیار عزیزی است؛ هر سال چند روز شمرده‌ای به نزد ما می‌آید و آن در بین ماه‌ها همانند یوسف در میان برادرانش میباشد. پس باید قدرش را بدانیم و آن‌چنان که شایسته‌ی آن است برایش آماده‌گیری نماییم. خداوند متعال می‌فرماید: «وَلَوْ أَرَادُوا الْخُرُوجَ لأَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً» [توبة: ۴۶]؛ اگر می‌خواستند بیرون روند، توشه و ساز و برگ آن را آماده میکردند.
اینها جرقه‌های نورانی‌ای جهت آماده‌گیری برای ماه مبارک رمضان هستند:
۱ـ شوق رمضان:
در دل محبوب‌ترین فردت را تصور کن که یازده ماه از تو دور بوده است و به تو خبر رسیده که بعد از چند روز می‌آید، چه قدر مشتاق دیدارش هستی؟!
۲ـ اظهار شادمانی:
خداوند متعال می‌فرماید: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ» [یونس: ۵۸]؛ بگو: به فضل و رحمت خدا (به همین نه چیز دیگر) باید مردمان شادمان شوند؛ این بهتر از چیزهائی است که گرد می آورند.
پس خوشحالی نسبت به طاعات و موسم‌های خیرات، فرعی از محبت خداوند متعال است؛ مردم نیک به فضل خدا نسبت به خود که عمرشان را طولانی کرد و آنان را به روزه‌ی رمضان و شب‌زنده‌داری‌هایش رساند، خوشحال هستند.
۳ـ دعا:
سلف صالح با دعا به استقبال ماه مبارک رمضان می‌رفتند و چنین دعا میکردند: اللهم بلغنا رمضان، اللهم سلمنا رمضان وسلم رمضان لنا و تسلمه منا متقبلاً؛ خدایا ما را به رمضان برسان و ما را تا ماه رمضان سالم نگه‌دار و رمضان را به سلامت به ما برسان و آن را از ما قبول شده بپذیر.
۴ـ قلب‌ها در میان امید و یأس نسبت به وصول رمضان هستند:
همگی مسافریم؛ بعضی در میان راه از سفر باز می‌مانند و بعضی به مقصد می‌رسند. آیا ما به ماه مبارک رمضان می‌رسیم یا عمرمان کوتاه می‌شود همان‌طوری که نسبت به برادران و خواهرانی که سال گذشته با ما روزه گرفتند و طناب عمرشان پاره شد و هرگز نمی‌توانند سال جاری را روزه بگیرند؟
۵ـ عزم راستین:
رمضان یک فرصت است و فرصت اگر از دست برود، گاهی موقع دوباره بر نمی‌گردد؛ پس عزمت را چنان راسخ کن که روزه‌ات با روزه‌های قبلی فرق داشته باشد و با خود بگو: اگر خدا در ماه رمضان به من فرصتی دوباره بخشید، روزه‌ی خداحافظی‌ام را خواهم گرفت. و به نفست بگو: خداوند ماه‌های رمضان زیادی را به من فرصت داد، اما از من خیر زیادی فوت شد، اگر سال جاری به من فرصت دهد، می‌بیند که من چه کار خواهم کرد. و به نفست بگو: امسال تو را به بارگاه پروردگارم عرضه خواهم کرد، آیا تو را قبول می‌کند و یا رد خواهی شد.
صداقت، در عزم راستین است؛ خداوند متعال می‌فرماید: «مِنْ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِیلاً» [الأحزاب: ۲۳]؛ در میان مؤمنان مردانی هستند که با خدا در پیمانی که با او بسته‌اند، راست بوده‌اند. برخی پیمان خود را بسر برده‌اند و برخی نیز در انتظاراند. آنان هیچ گونه تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود نداده‌اند.
۶ـ توبه:
چگونه در زمین شوره‌زار کشت می‌کنی، باید خاک دلت را قبل از فصل کاشت پاک کنی و آن را با آب توبه و تگرگ انابت و ژاله‌ی استغفار شستشو بدهی. اللهم اغسلنی بالماء والثلج والبرد؛ بار الها! مرا با آب و برف و ژاله بشوی.
قلب‌ها محل نظر پروردگار نسبت به بنده هستند؛ آیا دوست داری که خدا به قلبت بنگرد و در آن آلودگی شرک، چرک گناه، پلیدی کینه، حسد، فریب و دیگر گناهان مهلک را ببیند؟!
الله تعالى می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسَى رَبُّکُمْ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَیُدْخِلَکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الأَنْهَارُ یَوْمَ لا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ یَسْعَى بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَبِأَیْمَانِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» [التحریم: ۸]؛ ای مؤمنان! به درگاه خدا برگردید و توبه‌ی خالصانه‌ای بکنید، شاید پروردگارتان گناهانتان را محو نماید و بزداید و شما را به باغ‌های بهشتی داخل گرداند که از زیر آن رودبارها روان است. این کار در روزی خواهد بود که خداوند پیغمبر و کسانی را که با او ایمان آورده اند، خوار و سبک نمی دارد. نور ایشان پیشاپیش و سوی راستشان در حرکت است؛ می گویند : پروردگارا ! نور ما را کامل گردان و ما را ببخشای، چرا که تو بر هر چیزی بس توانائی.
۷ـ علم قبل از عمل:
چه‌قدر نیکی‌هایی بودند که از دست رفتند و چه‌قدر اعمالی بودند که به سبب نادانی برباد شدند! پس باید بنشینیم و قبل از روزه گرفتن، چیزی از فضایل، احکام و آداب روزه را فرا گیریم. رسول خدا صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ» [رواه ابن ماجه]؛ یاد گرفتن علم بر هر مسلمان فرض است.
۸ـ بالا بردن سطح آمادگی:
کسی وارد معرکه می‌شود که امید پیروزی را دارد و کسی که برای آزمونی می‌رود که آرزوی موفقیت را در آن دارد، آن‌چنان آمادگی‌ای می‌گیرد که آرزوی پیروزی و قبولی را می‌کرد.
ما به استقبال ماهی می‌رویم که در آن درجات بالا می‌روند و به ثواب نیکی‌ها افزوده و بدی‌ها زدوده می‌شوند و انسانها از آتش جهنم رهایی می‌یابند. پس بر ما لازم است که آمادگی خود را نسبت به پایبندی بر نمازهای جماعت و پشت سر آن خواندن نمازهای سنت و نوافل، شب‌زنده‌داری، یاد خدا و دیگر طاعات بالا ببریم.
۹ـ در شعبان هم زیاد روزه بگیریم:
روزه‌ی شعبان مانند سنت پیش از رمضان است و این روزه تمرینی برای نفس و دلیلی بر محبت و اشتیاق برای روزه است تا اینکه رمضان بیاد؛ در آن هنگام نفس از روزه گرفتن لذت می‌برد نه اینکه روزه‌ی رمضان برایش دردآور باشد. پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم در ماه شعبان زیاد روزه می‌گرفت، بلکه اکثر ماه شعبان را روزه بود همانطور که در حدیث اسامه بن زید رضی الله عنه آمده است که در این باره از پیامبر صلی الله علیه وسلم پرسید، آن حضرت صلی الله علیه وسلم جواب دادند: «ذٰلِکَ شَهْرٌ یَغْفُلُ النَّاسُ عَنْهُ بَیْنَ رَجَبٍ وَرَمَضَانَ وَهُوَ شَهْرٌ تُرْفَعُ فِیهِ الأَعْمَالُ إِلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ فَأُحِبُّ أَنْ یُرْفَعَ عَمَلِی وَأَنَا صَائِمٌ» [رواه النسائی]؛ این ماهی است در میان رجب و رمضان که بسیاری از مردم از آن غافل‌اند و در این ماه، اعمال به سوی پروردگار جهانیان برده می‌شوند، پس من دوست دارم عملم در حالی به نزد پرودگارم برود که روزه باشم.
۱۰ـ رام کردن حواس:
- زبانت مثل درنده است، اگر آن را رها کنی، تو را می‌درد؛ پس آن را با ذکر، استغفار و تلاوت قرآن رام کن و آن را از لغویات، غیبت، سخن‌چینی، مسخره و شوخی ناجایز باز دار.
- چشمت را اگر حفاظت نکنی، خیانت می‌کند، پس نگاهت را پایین بگیر و از نگاه حرام به فیلم، تلویزیون، مجلات و در راه‌ها پرهیز کن.
- شکمت را از حرام حفاظت کن و در خورد و نوشت به دنبال رزق حلال باش.
- پاهایت را به رفتار متواضعانه عادت ده و در زمین با تکبر و غرور راه نرو و حذر کن از اینکه به محل‌های فساد بروی. بیشترین گام‌هایت را به سوی مساجد و دروس علمی سوق بده.
- سر را و آنچه در سر است و شکم و محتویاتش را حفاظت کن و مرگ و پوسیدگی را یاد کن.
۱۱ـ مشغله‌ات را کمتر کن:
انسان در ماه رمضان کارهایی دارد که از آنها بی‌نیاز نیست؛ مانند خرید احتیاجات منزل از آب، غذا و پوشاک، و اینها فرصت زیادی را از ما در ماه رمضان می‌گیرد و وقت گران‌بها و بی‌بدیل را ضایع می‌کنند. چه خوب است که هر یک از ما احتیاجات منزلی‌اش را ـ اگر می‌تواند ـ قبل از رمضان به وفور تهیه نماید تا در رمضان با فراغت قلب به عبادت بپردازد.
چنین نباشد که یکی در حال نماز و دیگری مشغول به برنج و روغن باشد!
دیگری نماز تراویح را به خاطر خرید لباس فرزندانش ترک کند!
و دیگری ساعاتی را در صف‌ها بگذراند! و این چنین وقت‌های گران‌بها به هدر برود که انسان در این معامله دچار چه ورشکستگی فاحشی می‌شود!
۱۲ـ اهدافت را تعیین و خط مشیت را مشخص کن:
- در ماه رمضان چه اهدافی داری؟
“بخشش گناهانم ـ آزادی از آتش جهنم ـ دخول بهشت از دروازه‌ی ریان ـ …”
- برای رسیدن به این اهداف، چه وسیله‌ای داری؟
برای تحقق هر هدف بزرگی، وسایلی لازم است؛ وسایل تو جهت تحقق اهدافت چیست؟
- آیا این اهداف و این وسایل را نوشته‌ای؟
- آیا خط مشی‌ای برای ماه رمضان وضع کرده‌ای؟
۱۳ـ قضایی‌هایت را به جا بیاور، چرا که وقت تنگ است:
آیا روزه‌ی قضایی از سال گذشته داری؟ اگر داری، عجله کن که وقت تنگ است؛ چرا که هر کس قضا را تا رمضان به تأخیر بیندازد، اگر معذور نباشد بر او [نزد برخی ائمه] قضا و فدیه [هر دو] لازم است.
۱۴ـ برای رمضانت ذخیره‌ای داشته باش:
بعضی از مردم پول زیادی را جهت خرید غذاهای گران‌قیمت برای ماه رمضان ذخیره می‌کنند تا اینکه ماه رمضان را ماه خورد و نوش و برآوردن خواهش‌های نفسانی بگردانند و آن را ماه تبذیر و اسراف قرار دهند!!
تو چنین مباش؛ ولی پولت را ذخیره کن تا آن را در ماه رمضان صدقه بدهی. «کَانَ رَسُولُ اللهِ -صلى الله علیه وسلم- أَجْوَدَ النَّاسِ، وَکَانَ أَجْوَدُ مَا یَکُونُ فِی رَمَضَانَ» [متفق علیه]؛ پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم سخی‌ترین مردم بود و بیشترین سخاوتش در ماه رمضان بود.
- ذخیره‌ای داشته باش تا روزه‌داری را افطاری دهی تا ثواب دو رمضان به تو برسد یا دو روزه‌دار را افطاری بده تا ثواب سه رمضان به تو برسد و همینطور….
رسول الله صلى الله علیه وسلم فرمودند: «مَنْ فَطَّرَ صَائِمًا کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ غَیْرَ أَنَّهُ لا یَنْقُصُ مِنْ أَجْرِ الصَّائِمِ شَیْئًا» [رواه الترمذی]؛ هر کس روزه‌داری را افطاری دهد به او ثواب همان روزه‌دار می‌رسد، البته از ثواب‌های آن روزه‌دار چیزی کم نمی‌شود.
- ذخیره‌ای داشته باش تا در ماه رمضان، عمره‌ای به جا آوری. رسول الله صلى الله علیه وسلم فرمودند: «عُمْرَةً فِی رَمَضَانَ تَقْضِی حَجَّةً مَعِی» [متفق علیه]؛ یک عمره در ماه رمضان به اندازه‌ی حج به همراهی من ثواب دارد.
۱۵ـ تو مسافری، توشه‌ات کجاست؟
از هم اکنون توشه‌ی روزه‌دار را آماده کن و در آن بگذار:
(۱) مصحف قرآن کریم؛ زیرا ماه رمضان، ماه قرآن است، پس باید در آن حفظ‌هایت را ورد کنی، به صورت قرائت ورد داشته باشی، در آن تدبر نمایی. مصحف در مسجد، خانه، محل کار و رفت و آمدت همراه تو باشد.
(۲) مسواک؛ مسواک پاکی دهان و سبب رضایت پروردگار است؛ تو قبل از وضو، وقت نماز، وقت تلاوت قرآن، هنگام بیداری از خواب و نزد اجتماع با برادران ایمانی به آن نیاز داری و در ماه رمضان چه قبل از زوال و چه بعد از زوال استفاده از مسواک اشکالی ندارد.
(۳) عطر؛ همانا عطر به بدن نشاط میدهد و ملاقات‌ها را بهتر و دوستان را خوشحال می‌گرداند. از دنیای ما خوش‌بویی و زنان محبوب پیامبر صلی الله علیه وسلم بودند.
(۴) خرما؛ زیرا افطار باید با خرمای تازه و یا خشک و به صورت وتر باشد، اگر کسی نیافت، با آب افطار نماید. حضرت انس بن مالک رضی الله عنه می‌گوید: «کَانَ النَّبِیُّ صلى الله علیه وسلم یُفْطِرُ عَلَى رُطَبَاتٍ قَبْلَ أَنْ یُصَلیَ فَإِنْ لَمْ تَکُنْ رُطَبَاتٌ فَتَمَرَاتٌ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ تَمَرَاتٌ حَسَا حَسَوَاتٍ مِنْ مَاءٍ» [رواه أبو داود والترمذی]؛ پیامبر صلی الله علیه وسلم قبل از اینکه به نماز برخیزد، با چند عدد خرما افطار می‌کرد و اگر خرما نبود، چند جرعه آب می‌نوشید.
اللهم بلّغنا رمضان؛ خدایا! ما را به ماه رمضان برسان.
نوشته‌ی: عبد المعطی عبد الغنی
ترجمه: زبیر حسین پور
سخنرانی های مولانا اسحاق سپاهي